Güney Amerika ülkesi Şili, koronavirüse karşı dünyada en süratli aşılama programını yürüten ülkeler ortasında yer alıyor.
Ülke, Türkiye üzere büyük oranda Çin şirketi Sinovac’ın CoroVac aşısını kullanıyor.
Şili’nin aşı tecrübesi ve son yaptığı Sinovac araştırmasının sonuçları, tıpkı aşıyı kullanıyor olması nedeniyle Türkiye açısından da değerli bulunuyor.
Aşılama programı nasıl başladı, nasıl ilerledi?
Şili’de birinci koronavirüs hadisesi geçen yıl Mart ayında görüldü.
Ülkenin başşehri Santiago’da yaşayan ve müşahedelerini BBC Türkçe ile paylaşan gazeteci Jane Chambers’ın aktardığına nazaran Şili, kıtada çeşitli kısıtlama tedbirleri dışında aşı programına en süratli girişen ülke oldu.
Çin’in kıymetli ticaret ortaklarından biri olan Şili, büyük oranda Sinovac’ın aşını satın alırken, daha düşük sayılarda Pfizer Biontech ve Astra Zeneca aşılarının satın alınması için de bu şirketlerle muahedeler yaptı.
Ülkede birinci aşı 24 Aralık’ta yapıldı ve en başta sıhhat çalışanları aşılandı.
BBCYaklaşık 19 milyon nüfuslu Şili, kısa mühlet içinde Güney Amerika kıtasının nüfusa oranla en çok aşı yapan ülkesi oldu.
Dünya açısından bakıldığında ise Şili bu alanda; İsrail, ve İngiltere üzere ülkelerle birlikte en üst sıralarda yer alıyor.
Ülkede bugüne kadar nüfusun yaklaşık yarısı en az bir doz aşı oldu.
13 milyon doz aşı yapıldı ve eldeki yaklaşık 2 milyon doz aşının vurulması süreci ilerliyor.
Şili, daha evvel imzaladığı mutabakatlar kapsamında yeni aşıların teminini de bekliyor.
Getty ImagesAşıya karşın yüksek olay sayıları neden devam ediyor?
Şili’de, 2020 Mart’ından itibaren artan hadiseler Haziran ayının ortasında günlük 7000’lere yükselerek birinci tepeye yol açtı.
Ülke bu periyotta kısıtlama önlemlerine başvurdu.
Sonraki aylarda bu sayılar düşmeye başladı.
Devir periyot sert kapanmaları içeren kısıtlamalardan sonra Kasım ayında olaylar 1300’lere kadar indi.
Ülke bunun akabinde kısıtlamaları kaldırmaya ve sonlarını açmaya başladı.
Restoranlar, alışveriş merkezleri ve tatil merkezleri, ekonomiyi canlandırmak için tekrar açıldı.
Bu ortada milletlerarası turist ziyaretleri de özgür bırakıldı.
Bu periyot, Güney Yarımkürede yaz periyoduna denk geliyordu ve Şililere tatil için özel müsaade de verildi.
Ülke 2021’e ağır bir aşı çalışmasıyla girmesine ve bunu sürdürmesine karşın olaylar bilhassa Mart ayından itibaren olaylar tekrar artmaya başladı.
Şili’de olaylar 9 Nisan’da yeni bir tepeye ulaştı.
Bu devirde olay sayısı 9000’lere çıktı ve yeni bir rekor kırdı.
Bunun üzerine hükümet, başta başşehir Santiago olmak üzere birçok kentte tekrar kısıtlamalara başvurdu ve komşu ülkelerle sonlarını da kapattı.
Gazeteci Jane Chambers’ın aktardığına nazaran ülkede bugün ağır bakım servisleri tekrar dolmuş durumda.
Chambers, şimdi iki ay evvel Devlet Lideri Sebastián Piñera’nın Şili’yi dünyanın en süratli aşı yapan ülkelerden biri olarak övdüğünü, Şili halkınınsa bu yeni tepe nedeniyle endişeye kapıldığını ve baş karışıklığı yaşadığını gözlemlediğini aktarıyor.
Pekala nitekim, ortadaki süratli aşılama programına karşın olaylar neden yine arttı?
Chambers, bu bahiste tenkitte bulunanların, hükümetin aşı konusunda çok erken bir zafer ilan etmesinin ve kısıtlamaları kaldırmasının yanlış olduğunu savunduğunu aktarıyor:
“Bu bahiste hükümeti eleştirenler, Şili’nin gurur hissine çok erken kapıldığını ve aşı programı sayesinde her şeyin hallolduğunu düşündüğünü belirtiyor. Onlara nazaran ayrıyeten hükümet, Sinovac aşısının yüksek derece tesirli olması için iki dozunun da yapılmış ve ikinci dozunun üzerinden 14 gün geçmiş olması gerektiğini de halka yeteri kadar net bir halde açıklamadı.”
Chambers, yeni dalgayı kimi tedbirlerin geri plana atılmasına ve varyantlara bağlayanlar olduğunu da belirtiyor:
“Kimileri, hükümetin aşı programına ağırlaşırken toplumsal uzaklık, maske üzere hususlara ağırlaşmadığını söylüyor. Bazıları, yaz aylarında yani Ocak ve Şubat’ta özel müsaade evraklarıyla tatil müsaadesi verilmesini de yanlış buluyor. Bu periyotta Şilililerin büyük bir kısmı aşılanmamıştı ve yaz tatili kapsamında arkadaşları ve yakınlarıyla görüşmeye başladı.
“Avrupa’nın yaşadıklarından ders çıkarmalı ve yazdan sonra çabucak konuta kapanmalıydık’ diyenler var. Ayrıyeten mutasyon nedeniyle, ‘Brezilya ile hududumuzu çok daha süratli kapatmalıydık’ diyenler de var. Çünkü P.1. varyantı Brezilya’nın Amazonlar Eyaleti’nde Kasım ayında ortaya çıktı. Hasebiyle gelinen noktaya dair çeşitli tenkitler var.”
Getty ImagesŞili’nin Sinovac araştırmasının sonuçlarında neler var?
Ülke içinde bu tartışmalar süredursun Şili, geçtiğimiz günlerde tüm dünyanın ilgisini çeken bir araştırmanın sonuçlarını yayımladı.
Geçtiğimiz periyotta Sinovac aşısıyla ilgili farklı ülkelerde, bu aşının tesirliliğini araştıran Faz-3 çalışmaları yapılmıştı.
Brezilya’daki çalışmalarda aşının tesir oranı yüzde 50.7, Endonezya’da yüzde 65 oranında bulunduğu açıklanmıştı.
Türkiye’de ise bu oran yüzde 83.5 olarak açıklanmıştı. Türkiye, aşının hastanede yatışı engelleme oranının ise yüzde 100 olduğunu duyurmuştu.
Şili ise 10.5 milyon kişiyi kapsayan bir Sinovac araştırmasının sonuçlarını yayımladı.
Araştırmaya nazaran Sinovac, semptomatik enfeksiyona karşı yüzde 65, hastaneye yatışa karşı yüzde 85 ve ölümlere karşı yüzde 80 tesirli.
Bu ortada araştırmada, Sinovac’ın birinci dozunun yalnızca yüzde 16 hami olduğu, lakin ikinci dozda koruyuculuğunun yüzde 67’e yükseldiği sonucuna da ulaşıldı.
Getty ImagesŞili’den gelen bilgiler Türkiye için hangi açıdan, neden kıymetli?
Şili’nin son araştırmasının sonuçları bilim insanları tarafından, Türkiye açısından da kıymetli bulunuyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Mehmet Ceyhan, Şili’nin son açıkladığı sonuçların 10.5 milyonluk bir araştırmaya dayalı olduğu için kıymetli olduğunu söylüyor:
“Çin bir türlü çalışma sonuçlarını açıklamıyor. Çin bunu açıklamayınca ülkeler kendi datalarını açıklamak zorunda kalmadı. Türkiye’de, Brezilya’da ve Endenozya’da Faz – 3 çalışmaları yürütüldü. Natürel bu sayıların üçü de emniyetli değil zira denek sayısı yüksek değildi. Şili’nin son açıklaması o yüzden çok değerli. Bunu dikkate alırsanız Şili’nin açıkladığı bilgiler çok daha sağlam. Bunlar, gözlemsel çalışma yani Faz – 4 çalışması.”
BBC Türkçe‘ye konuşan Boston College Biyoloji Kısmı Dr. Öğretim Üyesi Emrah Altındiş de çalışmanın cüret verici olduğunu söylüyor:
“Bu çalışmada toplam 10.5 milyon insanın verisine bakmışlar. Bu kümede 4 milyon kişi bir ya da iki doz aşısını olmuş, 6.5 milyon kişi aşılanmamış formda dataları değerlendirilmiş. Münasebetiyle burada elimizde devasa bir kaynak var ve bu devasalığından dolayı çok muteber.”
Prof. Dr. Ceyhan, bu araştırmanın en değerli sonuçlarının aşının müdafaa oranlarıyla ilgili olduğunu belirtiyor. Ceyhan, geçtiğimiz periyotta Sıhhat Bakanlığı tarafından açıklanan hastanede yatışı engellemeye dair yüzde 100 oranının da bilimsel olarak mümkün olmadığını söylüyor.
Dr. Öğretim Üyesi Altındiş’e nazaran çalışmanın varyantların olduğu bir devirde yapılmış olması da kıymetli:
“Bu çalışma 2 Şubat ile 1 Nisan ortasında yani tüm dünyada hem İngiltere hem Güney Afrika hem de Brezilya varyantları dolaşırken yapılmış. Hasebiyle bu devasa çalışmada bu aşının varyantlara karşı da aslında aktifliği test edilmiş.”
Prof. Dr. Ceyhan, Şili’deki araştırmada vurgulanan Sinovac’ın birinci dozunun koruyuculuğunun düşük olması sonucunun da değerli olduğunu, asıl koruyuculuğu ikinci dozun yaptığının bilinmesi gerektiğini söylüyor ve devam ediyor:
“İkinci dozun tesiri için lakin iki hafta gerekir. Yani aşıyı yaptığınız an çabucak müdafaaya başlamıyor. O 14 gün, bağışıklık sisteminin gerekli antikorla salgılaması için gerekli.”
Türkiye’de kamuoyunun bir kısmında, Sinovac’ın Çin şirketi olması nedeniyle hakkında, Avrupa merkezli üretilen aşılara kıyasla birtakım önyargıların olduğu biliniyor.
Altındiş, bu son araştırma akabinde bu bahisteki dertleri daha da azaltması gerektiği kanısında:
“Sinovac aşısı dünyanın pek çok ülkesinde on milyonlarca uygulanmış durumda ve bugüne kadar, bu aşının hiçbir ağır yan tesiri görülmedi. Aşı inançlı. Buna ek olarak bu Şili çalışması, aşının koruyuculuk sağladığını ve vefatları, hastaneye gidişleri, ağır bakıma gitmeleri çok güçlü oranda engellediğini de gösteriyor. Hasebiyle o aşı tedirginliği yaşayan beşerler, bu datalara güvenerek, Sinovac aşısına ulaşabiliyorlarsa bu aşıyı, tıpkı biçimde pek çok çalışmayla aktifliği gösterilmiş olan; İsrail’de, ABD’de ve Avrupa’da on milyonlarca beşere yapılmış olan Pfizer aşısını gönül rahatlığıyla olabilir.
“Pfizer aşısının aktifliği şimdi bu kadar devasa çalışmalarla gösterilmedi ancak İsrail’de 600 bin aşı olmuş ve 600 bin aşı olmamış insanı karşılaştıran bir araştırma yapıldı ve araştırma, aşının ölümlere karşı yüzde 95 oranında muhafaza sağladığını gösterdi. Hasebiyle Türkiye’deki her iki aşı da hami ve inançlı. Beşerler gönül rahatlığıyla olsunlar.”
Prof. Dr. Ceyhan, Şili’de ağır aşılamaya ve araştırma sonuçlarının aşının gücünü göstermesine karşın, hadise oranlarının şimdi istenilen düzeylere düşmemesini ise farklı ülke karşılaştırmaları yaparak yorumluyor:
“Ben toplumun yüzde 30’unu aşılarsam, hadise sayıları da yüzde 30 azalır diye bir yanlış inanış var. Bu bu türlü olmuyor zira kullandığınız aşılar bulaşıcılığı engellemiyor. Siz diyelim aşılısınız, virüsü aldınız, virüs sizde hastalık yapmıyor fakat boğazda çoğalmaya devam ediyor ve gidip diğerine bulaşıp onu hastalandırıyor. Siz aşının tesirini ne vakit görürsünüz? Bu hastalık için toplumun yüzde 70, 75’i diye hesaplıyoruz, o oranını aşıladığınızda görürsünüz. O vakit kadar önlemleri sıkı bir biçimde yürütmeniz lazım.”
“Bunun en hoş örneği İsrail, Avustralya, Yeni Zelanda’dır. Mesela İsrail, yetişkinlerin yüzde 80’ini iki dozda aşıladı. Okullar, işyerleri, mağazalar kapalıydı. Yüzde 80’e geldikten sonra yavaş yavaş kaldırmaya başladılar. Artık İngiltere birebir yanılgıyı yapıyor. Aşılaması o düzeylere gelmeden açılmaya başladılar.”
Şili’de sıhhat yetkilileri, medyaya verdikleri demeçlerde, şu andaki süratle devam edilirse Haziran yahut Temmuz ayında toplum bağışıklığına erişeceklerini belirtiyor.
Şayet bu gerçekleşirse Şili, değerli oranda Sinovac aşısı kullanarak bu düzeye ulaşan birinci ülke olacak üzere görünüyor.
Bunun başarılması halinde Şili’nin bu evreyle ilgili tecrübeleri de, ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu, Sinovac aşısı kullanan ülkeler açısından değerli olacak üzere duruyor.
