Konuk müellif: Emel Seçen
Akabinde sayısız eserler bırakan Rıfat Ilgaz, ülkenin karanlık günlerinde bir nebze ışık olan 1961 Anayasası ile kendi ismi ile yapıtlarını yayımlama özgürlüğüne kavuşur. 1970’te Basın Gurur Kartı’nı alır, 1974’te emekli olur, doğduğu yere güya inziva üzere Cide’nin saf kıyılarına sığınır ancak bırakmazlar ustayı; 12 Eylül 1980’de gözaltına alınır. Sürgünler, mecmua kapama ve açmaları ile geçen ömründe aydın çizgisi ile var olmaya çalışan Rıfat Ilgaz’ın son devirlerinin en yakın şahidi Süleyman Salcı, namı başka Minibüscü Süleyman’la bu günleri konuştuk.
– Sizi tanıyalım. Usta ile yakınlığınız nasıl başlıyor?
1950 Cide doğumluyum, Rıfat Hoca ile tanışmamız ve dostluğumuz, ortak dostlar vesilesiyle oldu. O vakit 4. katta oturuyor, odunu, kömürü taşıması güç oluyordu, yardım ediyor, gazetesini alıyordum. Tüberküloz olduğu için yoruluyordu, eli ayağı olmuştum. Nabzını dinlerdim, on defa atıyorsa tamam, ondan aşağı ise düzgün değildir, kederi. Kendi kendinin tabibiydi, ateşini kendi usulleri ile düşürürdü. İlaç kullanmayı sevmezdi. Midesi için patates haşlama, sağlamken rakı, hasta iken cep kanyağı içerdi. Banka müdürüne kâğıt yazardı, maaşını çekerdim; “Dursun sende kederi, ancak yaz, borçlu muyum, alacaklı mıyım, dikkat et” kederi.
‘PARAYLA İŞİ YOKTU’
– Nasıl bir kişilikti, sıkıntı muydu?
Para pulla işi olmazdı, konutunda son derece mütevazıydı lakin dışarı çıktığında, kahvede ya da lokantada tartışmalara kızardı. Hele hele okumamış ancak parası olup da konuşana hiç tahammül edemezdi.
– “Bugün yaşasa yeniden istenmezdi Rıfat Ilgaz” diyorsunuz, neden?
Cide’nin en büyük milliyetçisi derdim kendisine. Defne yaprağı esansı için uğraş etti. Fakat tabiat değişiyor, inşaatlar çoğalıyor, cikcik dediğimiz midyeler vakitsiz toplanıyor, halbuki denizde filtre vazifesi görürler. Elbette hepsine bir ayar çekecekti, alışılmış ki istemezlerdi.
– Emekli olup memleketine yerleşiyor lakin rahat bırakmıyorlar, meskeninin karşısına konutunun kurşunlanacağına dair afiş asılıyor. Neler yaşanmıştı?
Ben de güvenlik olsun diye getirdim tüfeğimi bıraktım, baktım elini bile sürmemiş; zati soğuk dışında kapısı her vakit açıktı.
– Okullardan gençler ziyaretine gelirmiş. Münasebetleri nasıldı?
Cide Lisesi’ne şahsen uygulamalı olarak katkıda bulundu, bütün öğrenci ve öğretmenlerle yakın bağlantısı vardı. 1981 yılı mayıs sonu, Türkçe öğretmeni öğrencilere ödev veriyor, Rıfat Hoca’dan öğrenmeleri için, lakin polis hem öğrencileri hem konut sahibini, öğretmenleri sorguya aldı. Rıfat Hoca ve öğretmenler başka yerde gözleri bağlıydı, boş atıp dolu tutturmak istiyorlardı. Rıfat Ilgaz ciğerlerinden rahatsız olduğu için Ballıdağ Sanatoryumu’na götürüldü; beni ve çocukları sabaha karşı bıraktılar. Mustafa Ekmekçi o vakit “Hababam sınıfı gözaltında” diye Cumhuriyet’te yazdı. Beni, Rıfat Ilgaz’ı kimler ziyaret ediyor diye çok sıkıştırdılar; ben de hâkim, hekim, öğretmen, öğrenci deyince “Onlar bildiklerimiz, sen bilmediklerimizi söyle” dediler.
‘MADIMAK’A DAYANAMADI’
– Sonra koptunuz mu?
Cide’den ayrıldı, ta ki 1983 Eylül’de Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde imza gününün Karabük’te olacağını görünce yanına gittim. Oradan birlikte döndük, 1984 Ağustos ayına kadar burada kaldı.
– 1992 Devrek Baston Festivali’ne geliyor ve hastalanıyor.
17 gün kaldı otelde, daima kimseye yük olmak istemezdi. Ben yokken Rıfat Hoca’yı gezdireceğiz diye üşütmüşler, gece uzunluğu başında bekledim ateşi düşsün diye. Sonra oğlu Aydın Beyefendi almıştı esasen, berbat bir yıldı, Mumcu, Madımak, arkadaşlarını sayıklaya sayıklaya vefat etti.
– Hastane odasında, vefatına kadar yanındaydınız. Söylemek istediği var mıydı?
Sabahattin Ali’den daima övgü ile bahsetti, severdi. Aziz Nesin’e biraz kızgınlığı vardı lakin kitaplarını kesinlikle oku demişti. Hayatı boyunca direngen duruşu ile var olmuş biri olan Rıfat Ilgaz’ın yüreği Sivas katliamı/Madımak sonrası dayanamamış, “Dünya insanlık tarihinde hiçbir vakit düşünürler, muharrirler, aydınlar bir binaya toplanıp üzerlerine akaryakıt dökülmedi. Bu bizim ayıbımız” demişti.
İLHAN SELÇUK İLE ÇALIŞTI
– Mehmet Rıfat Ilgaz, doğum gününde çeşitli etkinliklerle anılıyor. Öncelikle kimdi, öğretmen ve edebiyatçı Rıfat Ilgaz?
Usta 1911’de Kastamonu’da, kıyı kasabası Cide’de dünyaya geldi. Yatılı olarak Muallim Mektebi’ni bitirdi. Gazi Eğitim Enstitüsü’nde edebiyat tahsilinden sonra altı yıl Akçakoca, Gerede, Gümüşova’da ilkokul öğretmeni olarak çalışır. Derin hastalık diye bilinir, zatürree teşhisi ile Validebağ Sanatoryumu’nda yattıktan sonra yol arkadaşlığı yapacakları Aziz Nesin, Sabahattin Ali ile Marko Paşa’da, Turhan ve İlhan Selçuk ile de Dolmuş mecmuasında çalışır, akabinde halkın en çok bildiği yapıtı Hababam Sınıfı gelir.
