İngiliz Financial Times gazetesinin İran ile Suudi Arabistan yetkilileri ortasında Irak aracılığıyla dolaylı görüşmeler yapıldığı haberinden kısa bir müddet sonra Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın (MbS) “İran bir komşu devlet ve biz kendisiyle âlâ alakalar kurma arzusundayız” açıklaması iki ülke ortasında çabucak olmasa da yakın bir gelecekte direkt görüşmelerin yapılabileceği mümkünlüğünü güçlendiriyor.
Gerçekleşmesi durumunda bu pek de büyük bir sürpriz olmayacak, zira iki ülkenin bağlar tarihinde gerginlik de oldu yakınlaşmalar da. Bu sefer, evvelkilerden daha güçlü bir biçimde uyguna gidiş mümkünlüğü var. Akşamdan sabaha olacak değil elbette ancak artık güya “uzlaşma”nın vakti gelmiş üzere. Suudi Arabistan, malum, güvenliğini ABD ile dostluğa bağlamış, devasa askeri harcamalarına oldukça güvenen bir ülke. Bölgesel yaklaşımları benimsemiş olan İran ise, bulunduğu coğrafyanın hudutlarını da aşan bir tesire sahip. İki ülke, başta Suriye olmak üzere, Irak, Lübnan, Bahreyn nihayet Yemen krizlerinde karşı karşıya geldiler daima. Bilhassa Yemen iki ülke için önemli bir yer kazanma ya da kaybetmeme çabası verdikleri bir ülke durumda. Ancak bu ortalarında görüşme yeri oluşma fırsatı da veriyor bir açıdan.
Natürel, her istikametten bağlı olduğu ABD varken, Suudi Arabistan’ın İran’la bir “normalleşme” yaşaması sıkıntı üzere geliyor. Lakin buna karşın İran ile Suudi Arabistan üst seviye yetkililerinin yakın vakitlerde yaptığı açılamalar önemli bir taban yoklaması olarak düşünülmeli. İki yıl evvel İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevat Zarif’in “komşularımızın güvenliğinin güvenliğimiz, bölgemizdeki istikrarın da istikrarımız olduğuna inanıyoruz. Umarım Suudi Arabistan da tıpkı duyguya sahiptir, umarım bu problemleri çözmek için bizimle görüşürler. İran ile Suudi Arabistan ortasında düşmanlık için hiçbir sebep yok” kelamları her vakit söz edilecek kelamlar değil. Burada İran tarafından açık bir beklenti var. Ayrıyeten Zarif’in kelamları elbette bağlayıcıdır. Eski Suudi Dışişleri Bakanı Adil Cubeyr’in de yeniden birebir devirde ülkesinin “İran’la savaş istemediğini” açıkladığını hatırlatalım. Bu karşılıklı tansiyon azaltan sözlerin daha düşük tonda tekrarı da vakit zaman oldu.
“VİZYON” PROJELERİ DÜZELTECEK
Münasebetlerin düzelmesinin her iki ülkeye kazandıracağı faydalar var. Her şeyden evvel birbirleriyle didişmeye harcadıkları onca vakti hazırladıkları iki büyük proje ile uğraşmaya harcayacaklar. Suudi Arabistan, 2015 yılından bu yana, petrole olan bağımlılığını azaltacak çalışmalar içinde. Bunun en bilineni Vizyon 2030 isimli mega proje. O denli ki bu projeye yabancı sermaye çekme gayesiyle Suudi yöneticiler, başta MbS olmak üzere, nüfusun büyük bir kısmının 30 yaşın altında olduğu ülkede tutucu yapıyı değiştirmek için adımlar da attılar. Projenin öteki türlü sürdürülme bahtı yok zira.
Daha az haberdarız fakat İran’ın da gelecek 20 yıllık bir devri hedefleyen Ulusal Vizyon isimli bir projesi mevcut. Ülke bu projeyle siyasal, toplumsal, ekonomik alanlarda bir atılım yapmaya hazırlanıyor. Her iki ülkenin de bunları sağlıklı bir biçimde yaşama geçirmeleri için istikrara gereksinimleri var. Bir işbirliği bile gerektirebilir bu iki proje.
Bunun farkına varıldığı içindir ki bir müddettir iki ülke yöneticilerinin birbirlerine yönelik kullandığı lisan (Yemen başta olmak üzere rekabet edilen alanlarda karşılıklı suçlamalar hala yapılsa da) yumuşamış durumda. Natürel bu anında değişebilir de, zira iki ülkede de, bilhassa İran’da siyasi otoriteyi etkisizleştiren tutucu kısımlar var. Zarif’in geçen hafta medyaya sızan bir konuşmasında uzlaşmaz bir askeri kurum olan, siyasi otorite üzerinde de epey olumsuz tesiri bulunan tutucu İhtilal Muhafızları’ndan yakınmasını anımsayalım. Şık, tüm İran diplomasinin gayretlerinin Muhafızlar’ca sekteye uğratıldığını söylüyordu o konuşmasında. Şimdilik bastırmış da olsa MbS tersi önemli bir Suudi monarşi mensubu kesim de vakit zaman tesirli olabiliyor Suudi Arabistan’da.
İki ülkenin iç dinamikleri dışında başta ABD olmak üzere kıymetli aktörlerde de her iki ülkenin projesinden ziyan görecekleri inancı hükümran olursa, ilgiler daha da sertleşebilir elbette fakat görünen o ki, iki ülke önünde sonunda olağanlaşmayı bulacak. En azından bunu deneyecekler. Milyarlarca dolar harcayarak önemli bir yük altına giren, düşünün harcamaları karşılamak için ülkenin neredeyse her şeyi olan devlet kuruluşu Aramco’nun paylarını satışa çıkaran Suudi Arabistan silaha, savunmaya daha fazla para harcayacak durumda olmayacak bir mühlet sonra. Yaptırımlar altında yıllarca zorluk çeken İran için de birebiri geçerli.
Suudi Vizyon 2030’u için de İran Ulusal Vizyon’u için de istikrar koşul. O nedenle iki ülke ortasında gerçekleşecek bir görüşme hiç de sürpriz olmayacak.
