Kuzey İrlanda’da bölge parlamentosu üyelerinin belirlendiği mahallî seçimde, İrlanda Kurtuluş Ordusu’nun (IRA) siyasi kanadı olarak bilinen Sinn Fein’in zafer kazanması, birleşik İrlanda için referanduma gidilmesi çağrısılarını tetikleyince siyasi kriz yarattı.
Birleşik Krallık’a bağlı kalınmasını savunan Demokratik Birlik Partisi de, seçimlerin akabinde iktidar paylaşımına dayalı bir hükümet kurulması teşebbüslerini engelleyeceğini duyurdu.
Sinn Fein oyların % 29’unu alırken, Stormont Meclisi’nde en büyük parti olacak ve bu, yüz yıl evvel birlikçilerin sürekli çoğunluk olması üzerine kurulan sistemde çok büyük bir değişiklik demek.
Bir periyot Gerry Adams’ın liderliğini yaptığı parti, gayrımeşru bir varlık olarak gördüğü yapıyı reddediyor ve “Kuzey İrlanda” tarifini kullanmıyor, bunun yerine bölgeye “Kuzey” diyorlar. Sinn Fein Londra’daki Birleşik Krallık Parlamentosuna milletvekili göndermeyi de boykot ediyor.
Sinn Fein Genel Lider Yardımcısı ve Başbakan adayı Michelle O’Neill, “Bugün, dini ve toplumsal durumumuzdan bağımsız olarak, bu toplumdaki bağlantılarımızı hakkaniyet, eşitlik, toplumsal adalet temelinde yine düşünmek ismine bir fırsat sunan bir devrin habercisi” dedi.
İrlanda’nın kuzeyi ve güneyinin yeni, paylaşılan bir adayı tartışmasının vaktinin geldiğin söyleyen O’Neill, “Geleceğimizin neye benzeyeceğine dair sağlıklı bir tartışma yapalım” diye konuştu.
Sinn Fein Lieri Mary Lou McDonald da birlik yanlılarına “Korkmayın, gelecek hepimiz için parlak” bildirisini verdi.
Sinn Féin 15 yıldır öbür partilerle koalisyon hükümetlerinde yer aldı ve idarenin bu haliyle devam etmesi için çalışacağını vaat etti.
Kuzey İrlanda’ya barış getiren Güzel Cuma Mutabakatı’na nazaran, çoğunluk birleşik bir İrlanda istiyor üzere görünüyorsa, Kuzey İrlanda’dan sorumlu devlet bakanının referanduma gitmesi gerekiyor.
Anketler, birçok kişinin Birleşik Krallık’a bağlı kalmaktan yana oluğunu gösterirken, Sinn Fein bu eğilimin beş ila 10 yıl içinde değiştirilebileceğini umuyor.
Hükümet kurulması güç
Lakin Sinn Fein’in zaferine rağmen, hükümet kurabilmesi sıkıntı. Zira tekrar İyi Cuma Mutabakatı’na nazaran, iktidarın en büyük birlik yanlısı partiyle paylaşılması gerekiyor ve Demokratik Birlik Partisi (DUP) hudut protokolünde manalı bir düzeltme olmadan hükümete girmeyeceğini ilan etti.
Bu ortada İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss da, Brüksel’e Kuzey İrlanda hudut protokülünü düzeltme uyarısı yaptı ve aksi takdirde barış sürecinin tehlikeye atılacağını belirti.
Truss, AB’nin durumunu değiştirmemekteki ısrarının Kuzey İrlanda’daki siyasi istikrarsızlığı uzatabileceğinden “derinden kaygılı” olduğunu vurguladı.
DUP, protokolün Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık içindeki yerine bir tehdit oluşturduğunu savunuyor.
Protokol uyarınca, Birleşik Krallık’ın geri kalanından gelen eserlerin gümrük denetiminden geçirilmesi gerekiyor. 2021 başında yürürlüğe giren protokol AB ve İngiltere ortasında bir tansiyon kaynağı.
Protokol, Kuzey İrlanda’dan İrlanda Cumhuriyetine geçen kamyonların, gümrükten geçirilmeden gidebilmesini sağlıyor.
Brexit’ten evvel, Kuzey İrlanda ve İrlanda Cumhuriyeti ortasında bir açık hudut işletmek kolaydı. Kuzey İrlanda ve İrlanda Cumhuriyeti AB’nin bir parçasıyken, tıpkı AB ticaret kurallarını uyguluyordu ve bu da gümrük gerekmemesi manasına geliyordu.
Fakat, Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık’ın geri kalanıyla birlikte AB’en çıkmasıyla yeni bir düzenleme gerekti. AB’nın sıkı besin kuralları var ve AB dışı ülkelerden gelen süt ve yumurta üzere belirli yiyecekler sonlarda denetim ediliyor. İlaç lisansı vermek üzere alanlarda da misal kurallar var.
Bu sorunun üstesinen egelebilmek için AB ve İngiltere Kuzey İrlanda Protokolünü müzakere etti ve bu artık Brexit Mutabakatı’nın bir kesimi.
