Sinemacı ve eleştirmen Kent Jones’un “sinemanın en takdir edilmemiş büyük yönetmeni” olarak nitelediği Amerikalı sinemacı Monte Hellman 91 yaşında öldü. Variety ve Hollywood Reporter’ın haberine nazaran kızı Melissa Monte Hellman’ın meskeninde düştüğünü ve akabinde kaldırıldığı hastanede hayata veda ettiğini açıkladı.
Monte Hellman’ın birinci sineması Roger Corman üretimi “Beast from Haunted Cave”
1929’da New York’ta doğan Monte Hellman, çağdaşlarının büyük bir kısmı üzere, sinemaya Roger Corman’ın yanında başladı. Öncesinde“Godot’yu Beklerken” üzere kimi tiyatro oyunları sahnelemiş ve rejisörlüğü bir oldukça de övgü almıştı lakin Corman’ın itelemesiyle çektiği birinci sinema tiyatrodaki havalı entelektüel ve felsefi telaffuzdan bir epey uzak bir B üretimiydi: “Beast from Haunted Cave” (“Lanetli Mağaranın Canavarı”). “İlk sinemamı çektikten sonra” diye anlatacaktı yıllar sonra Hellman “tiyatroya olan tüm ilgimi kaybettim ve bir daha asla sahneye dönmedim”. Tiyatronun kaybı sinemanın çıkarı olmuştu anlayacağınız.
Roger Corman’ın imzasını taşıyan “The Terror” aslında Hellman dahil birden fazla ismin yönettiği bir sinemaydı.
Her ne kadar direktör olarak Roger Corman’ın ismi geçse de 1963 tarihli “The Terror” isimli sinemanın üçte biri Monte Hellman’a, yarıya yakını Corman’a ve geri kalan kısmı da genç Francis Ford Coppola’ya aitti. 60’lı yıllarda Corman’ın etrafında şekillenmeye başlayan Amerikan bağımsız sinemasının nasıl bir ortam olduğunu anlamak açısından kıymetli isimler bunlar. Yıllar içinde Corman’ın tezgahından geçen gençler ortasında öbürleri da vardı elbette: Martin Scorsese, Nicolas Roeg, Ron Howard, Jonathan Demme, Peter Bogdanovich, James Cameron, Robert Towne, Joe Dante…
Monte Hellman ve Roger Corman (sağda) bir ödül merasiminde (2011)
Roger Corman ile ilgili şu kelamları sarf edecekti Hellman: “Corman mükemmeldi zira size çok fazla özgürlük verirdi. En ehemmiyet verdiği şey sinemanızı bütçeyi aşmadan bitirmeniz ve elinde satabileceği bir eser olmasıydı. Zorluk çıkardığı tek sefer “The Shooting”i çekmek istediğim vakitti zira sinemanın senaryosundan nefret etmişti ve sineması yapmak istemiyordu. Fakat aslında 5000 dolar yatırım yapmıştı bile ve şayet vaz geçerse o parayı kaybedecekti. Ancak çekersem parasını ziyadesiyle geri alacağını biliyordu ve aldı da”.
“The Shooting”in başrollerinde Millie Perkins ve Jack Nicholson oynadı
NICHOLSON İLE İŞTİRAK
Jack Nicholson ile olan dostluğunu ve birinci ortak çalışmalarını şöyle anlatmıştı Hellman bir söyleşide: “Jack ile “The Wild Ride” (1960) sinemasının çekimleri sırasında ahbap olduk. Sonrasında iş iştiraki da kurduk ve birlikte senaryolar yazdık. “To Hold a Mirror” (Ayna Tutmak) isimli bir senaryo yazmıştık -sonradan ismi “Epitaph” oldu- imalcisi Roger olacaktı ve Jack ile Millie Perkins oynayacaktı. Sinemaya başlamadan evvel Filipinler’den iki sinemalık bir teklif aldım, üretimci Fred Roos “The Terror”ü izlemiş ve etkilenmişti anladığım kadarıyla. Sinemada kimin nereyi çektiğini bilmiyordu fakat benim ve Francis Coppola’nın birtakım kısımları çektiğini duymuştu ve ikimizden birinin Filipinler’de çekilecek iki sinemada direktör olarak çalışıp çalışamayacağımızı soruyordu. Francis’e ulaşamamışlardı ve ben de kabul ettim. Jack’in de benimle bir arada hem senaryo yazmasını hem de oynamasını istedim; üretimciler da çok keyifli oldu bu işten, zira öteki bir sinemada daha evvel onunla çalışmışlardı. Bu ortada Jack benden daha güzel bir mutabakat yapmış ve daha çok para almış, bunu öğrenince biraz bozuk attım ona.”
Jack Nicholson hem “The Shooting” hem de “Ride in the Whirlwind”in başrolündeki isimdi
Monte Hellman’ın western cinsinde çektiği sinemalar bilhassa Avrupa’da çok istek görecek, “The Shooting” tam bir yıl boyunca Paris sinemalarında gösterimde kalırken, daha sonra vizyona çıkan “Ride in the Whirlwind” tekrar Paris’te 7 ay boyunca izlenecekti. Hatta Cahier du Cinema 1968’in en uygun 10 sinemasını sıralarken “Ride in the Whirlwind”i de listeye dahil etmiş; o yıllarda Avrupa’da birçok şenliğe davet edilen Hellman “Bu iki sinemanın başarısı sayesinde “Two-Lane Blacktop”ı çekebildim” demişti.
Monte Hellman’ın başyapıtı: “Two-Lane Blacktop”
Monte Hellman’ın başyapıtı olarak kabul edilen “Two-Lane Blacktop” bugün kült dendiğinde akla gelen birinci sinemalardan biridir. Başrollerinde James Taylor, Warren Oates ve Dennis Wilson’ın oynadığı sinema Los Angeles’dan başlayan bir yol yarışını bahis edinir ve yarışın kendisi dışında bir kaygısı yokmuş üzeredir. “Easy Rider” üzere sinemaların açtığı yoldan giden ve yol sineması çeşidinin en karizmatik örneklerinden biri olan “Two-Lane Blacktop”da rol alan iki müzisyen (Taylor ve Wilson) bir yana sinemanın asıl çekim ögesi Warren Oates ve onun canlandırdığı GTO karakteridir.
Monte Hellman, Warren Oates ve James Taylor (soldan sağa) “Two-Lane Blacktop”ın setinde
WARREN OATES İSMİNDE BİR İLAH
“Warren benim en yakın dostlarımdandı” diye anımsayacaktır Hellman, 1982’de ölen aktörü: “Harika, çok cana yakın, parlak ve gizemli bir adamdı. Uzun yıllardır tanıdığım halde onun şair tarafını lakin öldükten sonra keşfettim.” Sinemada ismi hiç söylenmeyen lakin sürdüğü arabaya atfen GTO olarak anılan tuhaf bir adamı canlandıran Oates daha da tuhaf bir formda sinema boyunca rengi daima değişen süveterler giymesiyle de çok konuşuldu. müzikçi ve müzik muharriri James Taylor ile Beach Boys kümesinin davulcusu Dennis Wilson’ın Şoför ve Tamirci olarak anıldıkları sinemada Oates onlara meydan okuyor ve iki arkadaşla ruhsatına (ya da anahtarına) yarışa başlıyordu. Yolun nereye gittiğini umursamayan lakin yolun kendisini vazgeçilmez gören sinemaların en etkileyicisi olarak sinema tarihine kazınan ve nihayetinde Hellman’a “Yol sinemalarının kralı” unvanını kazandıran “Two-Lane Blacktop” en çok da GTO’nun sarf ettiği “Those satisfactions are permanent” repliğiyle anılacaktır. Richard Linklater’ın “Two-Lane Blacktop”ı izlemek için 10 neden (aslında 16) başlığı altında sıraladığı sebeplerden biri de şudur: “Çünkü bir vakitler Warren Oates isminde bir İlah dünyaya ayak basmıştır.”
Bir sonraki projesi olacak “Pat Garett and the Billy the Kid”i o periyodun parlayan isimlerinden Sam Peckinpah’a kaptıran Hellman tekrar Corman’ın yanına döner ve “Cockfighter” (1974) isimli sineması çeker. Başrolünü Warren Oates’un oynadığı sinema, Corman’ın deyişiyle ona para kabettiren tek sinema olur. Daha sonra tekrar montajlanır ve ismi da değiştirilir, lakin yeni ismiyle “Born To Kill” hayvanlara vahşet uygulanan sahneleri sebebiyle ayrıyeten lanetlenmiş bir sinemadır.
Bu yıllardan itibaren Hellman’ın çok daha seyrek çalışmaya başladığını görürüz. 1978’de çektiği ve İtalyan – İspanyol ortak üretimi western “China 9, Liberty 37”nin akabinde birçok projeye başlamak istese de bir türlü bahtı yaver gitmez ve bir sonraki sinemasını (“Iguana”) çekmek için 10 yıl bekler. Çabucak akabinde “Silen Night, Deadly Night” slasher dehşet serisinin 3. sinemasını çeker ve son sineması “Road to Nowhere” (“Hiçbir Yere Gitmeyen Yol”, tam da onu özetleyen bir ad) için tam 20 yıl orta vermek durumunda kalır.
JAMES DEAN İLE TANIŞMA…
Mesleği boyunca yolu birçok yıldızla kesişen Monte Hellman 50’li yılların efsane aktörü James Dean ile de tanışmış. Hellman kendisiyle yapılan bir söyleşide James Dean ile ilgili bir anısını şöyle anlatmıştı: “James Dean ile UCLA2de tanışmıştım ve ona bir oyuncu olarak başarılı olamayacağını söylediğimi hatırlıyorum. Bu türlü dedim zira gerekli her türlü melekeye sahipti ancak uzunluğu çok kısaydı. Çok güzeldi ve harikulade bir aktördü ve ona ‘Boyunun uzun olmaması çok makus olmuş Jimmy’ demiştim.”
Venedik Sinema Festivali’nde Onur Mükafatı alan Hellman’a mükafatını Tarantino sunmuştu
TARANTINO’YA DESTEK…
Bugün Monte Hellman ismini bilen yeni jenerasyon izleyicilerin büyük bir kısmı onu Quentin Tarantino’yu sinemaya kazandıran adam olarak biliyor. Tahminen o olmasaydı da Tarantino bir biçimde mesleğini inşa edcekti lakin Hellman’ın “Reservoir Dogs”un senaryosunu üretimci Richard Gladstein’e ulaştırması süreci hızlandırmıştı. Aslında senaryoyu çok seven Hellman sineması kendi çekmek istiyordu lakin Tarantino bu bahiste geri adım atmadı ve kendi çekmek istediğini kesin bir lisanla belirtti. Neyse ki Hellman’ın senaryoyu şahsen konutuna bıraktığı Gladstein de projeye inandı ve tahminen de bir efsane başlamış oldu.
CEYLAN’IN ‘İKLİMLER’İ LİSTESİNDEYDİ
2012 yılında Sight & Sound mecmuasının yaptığı geniş iştirakli ankete katılan Monte Hellman en sevdiği 10 sineması sıralamış; lakin çabucak altına düştüğü notta 10 sinemanın yetmeyeceğini belirterek bir o kadar daha sinema sıralamış, bunların içine de Nuri Bilge Ceylan’ın “İklimler” (2006) sinemasını katmıştı. Hellman’ın listesinde ayrıyeten “The Aphalt Jungle” , “Casablanca”, “Les Enfants du Paradis”, “Le Samourai” üzere imaller da vardı.
