Başşehir Üniversitesi Memleketler arası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşçu, ekim ayına yanlışsız üç haneli enflasyonu görme mümkünlüğünün yüksek olduğunu vurgulayarak, “Enflasyon şu anda ucu açık bir formda yükselmekte nerede tepe yapacağı ise merak konusu” dedi.
Yaşanan yüksek enflasyon devrinde firmaların finansal olarak ne durumda olduğunun şimdi bilinmediğine dikkat çeken Babuşçu, “Bir mühlet sonra pek çok firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan güç duruma düşmesi kaçınılmaz olacak” tabirini kullandı.
Faiz oranının ne olacağının en belgisiz bahis olduğunu anlatan Prof. Dr. Şenol Babuşçu ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
KUR ARTIŞI SÜRECEK
– Döviz kuru bir mühlet 14.50-14.80 bandında sabitlenmişti. Ancak geçen haftadan itibaren tekrar yükselişe geçti. Kuru düşürmek için atılan adımlar ne derece yanlışsız, kur tarafında ne cins riskler var bir öngörünüz var mı?
Türkiye’de kur iktisat ile ilgilenen herkesin öncelikli konusu haline gelmiştir. Bu durum, direkt mevzuyla ilgili bireylerde olduğu üzere sıradan vatandaşta da böyledir. Kurdaki hareketler makro ekonomik istikrarlar açısından da değerlidir. Döviz kurları enflasyonun belirleyicilerinden biridir. Bilhassa 2018 sonrası kurlarda bir dengesizlik durumunun giderek arttığını görüyoruz.
Burada yapmamız gereken temel tespit, kuru belirleyen temel faktörün ülkenin makro ekonomik istikrarlarının durumu olduğudur. Ülkemizde 2018 sonrası kurdaki dengelerin bozulmasında dış konjonktürün yanında, içte de 2018 öncesi yıllarda başlayan ekonomik dengelerdeki bozulmalar ve ekonomik disiplinden uzaklaşma temel nedendir. Bu bozulmalar 2018 sonrası kuru etkilemiş, kurdaki oynaklık ise daha sonra ekonomik dengelerdeki bozukluğu daha da artırmıştır. Bugün geldiğimiz noktada ise döviz kurlarının, kendi istikrarları içinde değil alınan baskılayıcı tedbirlerle sıçraması önlenmektedir.
Son günlerde ise kurda bir hareketlenme görülmektedir. Bu durum baskı ile kuru durdurmanın zorluğunu göstermektedir. Ayrıyeten enflasyonun geldiği düzey düşünülecek olursa TL’nin yabancı paralar karşısında gerçek olarak paha kazanmasına yol açtığından bir düzeltme mecburî hale gelmekte ve bu istikamette baskı artmaktadır. Alınan tedbirlere baktığımızda Ülkemizde kuru düşürmeye yönelik atılan tek adım kur muhafazalı mevduattır. Bu eser gerçek ve hukukî bireylerin dövize talebini azaltmaya ve tüketilmiş olan rezervleri güçlendirmeye yönelik atılmış bir adımdır. Lakin gerçekte kur meselesini çözebilecek bir adım değildir. Zira sürdürülebilirliği soru işaretidir. Kurun seviyesini belirleyen pek çok faktör vardır. Ülke iktisadını kalıcı güzelleştirici hiçbir şey yapılmazken kuru yalnızca bu eser ve bunun alt kırılımlarını yaratarak, biraz da hür kur sistemine uymayan uygulamalar getirerek denetim altında tutmak mümkün değildir ve yaşadığımız yaklaşık 5 aylık süreç bunun gerçekleşemeyeceğini göstermiştir. Bu 5 aylık periyotta hedeflenen rezerv artışı sağlanamamıştır. Kur yükselmeye devam etmiştir. Enflasyon denetim altına alınamamış tam bilakis düzgünce denetimden çıkmıştır.
Enflasyonda gerçekleşen yüksek oranlar hedeflenen düşük kıymetli rekabetçi kur olgusunu ortadan kaldırmaktadır. Hakikaten bir yıl öncesine nazaran kur artışı ile yıllık enflasyon oranları birbirine yakındır ve bu da kur üzerinde baskı yaratan bir durum haline gelmiştir.
Kur bugün daima üst taraflı baskı yapmaktadır ve kamu satışlarının da katkısıyla sabit tutulmaya çalışılmaktadır. Lakin ekonomiyi güçlendirici tedbirler alınamadığı için üst taraflı baskının önümüzdeki periyotta sona ermeyeceği de görülmektedir. Kurları dengeleyici kalıcı tedbirler alınmaz ve kur artışları engellenemez noktaya gelirse enflasyona tesiri yüksek olacaktır. Kur muhafazalı mevduat ödemeleri nedeniyle bütçe üzerinde yük çok artacaktır. Ayrıyeten gerek kamu gerekse özel dal yabancı para borç ödemelerinin maliyeti çok artacaktır. Son olarak çeşitli projelere yabancı para üzerinden verilen garantili ödemelerin kamu üzerindeki yükü de fazla olacaktır. Bütün bunlar aslında problemler yumağı haline gelen iktisadımızı daha da sıkıntılı hale getirecektir.
ENFLASYON EKİMDE 3 HANEYİ GÖRECEK
– Merkez Bankası 3 ay evvel yüzde 23 olarak açıkladığı 2022 yılı enflasyon iddiası yüzde 42,8 olarak güncelledi. Sizce enflasyonun nereye varacak, var mı bir öngörünüz?
Enflasyon şu anda ucu açık bir formda yükselmekte olup nerede tepe yapacağı merak konusu olmaktadır. Açıklandığı üzere TCMB enflasyon kestirimini % 48’e yükseltti. TCMB’nin bu hususta her vakit çok optimist olduğunu ve daima güncelleme yaparak oran yükselttiğini düşünürsek 2022 enflasyonunun epeyce yüksek bir düzeyde gerçekleşeceğini söylemek güç değildir.
İktidar tarafındaki yetkililerin bazılarınca mayıs ayı sonrası bazılarınca de Kasım ayı sonrası enflasyonda düşüş başlayacaktır. Öncelikle hala rastgele bir gerileme istikametli işaret vermeyen fiyat artışlarını dikkate aldığımızda yılın son aylarına kadar enflasyonda bir gerileme beklemek hayalcilik olmaktadır. Enflasyon oranlarına baktığımızda TÜİK’in nisan ayı datalarına nazaran yıllık enflasyon tüketici fiyatlarında yüzde 69,97 oldu. Aylık bazda ise yüzde 7,25’lik artış görüldü. Üretici fiyatlarındaki yükseliş ivmesi de devam etti. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nisanda bir evvelki yılın tıpkı periyoduna kıyasla yüzde 121,82 arttı. Aylık bazda artış ise yüzde 7,67 oldu. Üretici fiyatlarındaki yıllık yükseliş oranı Mart 1995’ten bu yana kaydedilen en yüksek oran oldu. Bu durum bize Ülkemizde fiyat artışlarının düşüş göstermeden birebir süratte devam ettiğini söylemekte. Kıymetli bir nokta da Tüketici Fiyat Endeksindeki (TÜFE) artış devam ederken ÜFE’de de tıpkı artış suratının sürmesi. Her ikisinin birlikte süratli yükselmesi, önümüzdeki devirde TÜFE’de yüksek artışın devam edeceğinin sinyallerini vermekte. ÜFE-TÜFE ortasındaki artış oranı farkı Nisan’da yüzde 52’lik bir orana ulaşmış durumda. Bu durum TÜFE’nin üst taraflı hareketinin süreceğinin haberini vermekte.
Yeniden öteki kıymetli bir nokta, nisanda TÜFE hesaplamasında TÜİK’e nazaran bile endekste kapsanan 409 unsurdan, 337’sinin ortalama fiyatında artış gerçekleşmiş olması. Bu durum, fiyat artışlarının genele yayıldığının ve gelecekte durdurmanın çok güç olacağını bize gösteriyor. Hasebiyle TÜİK sayılarıyla bile Ekim ayına hakikat üç haneli enflasyonu görme olasılığımız çok düşük değil. Yalnızca 2021 yılında Kasım ve bilhassa de Aralık enflasyonunun çok yüksek gerçekleştiğini düşünürsek baz tesiriyle son iki ayda bir ölçü düşüş olabilir. Lakin enflasyon Ülkemizde maalesef bir kısır döngüye haline gelmiştir ve fiyat artışları zincirleme biçimde birbirini etkilemektedir. Ayrıyeten toplumun bütün kısımlarında iktisada olan inanç kaybı nedeniyle de gelecek beklentileri bozulmuştur.
Buna karşılık yalnızca kur artışını engellemeye dönük birkaç cılız tedbir dışında da iktisat idaresince alınan hiçbir tedbir bulunmamaktadır. Kur artışı enflasyonun bir nedenidir lakin tek nedeni değildir. Hasebiyle iktisat idaresince büyük ümit bağlanan ve sabırsızlıkla beklenen yılın son aylarındaki baz tesirine bağlı düşüşün kayda bedel olup olmayacağı da şüphelidir.
KREDİ GERİ ÖDEMELERİNDE PROBLEM OLACAK
– Konut kredilerinde faizlerin de düşürülmesi dahil, piyasada önemli bir kredi genişlemesi var, bu atakların sonu nereye varır?
Banka kredileri bilhassa son 5 yıllık periyotta mevcut iktisat idaresinin temel siyaset aracı haline geldi. Ne vakit ekonomik düşünceler artsa kredilerle ilgili yeni uygulamalar ortaya konmaktadır. Bu ise sorunu kalıcı çözmemekte, süreksiz tahliller olmakta ve hatta birçok vakit meseleleri büyüten bir yapıya dönüşmektedir. Son devirde ise kredi genişlemesi konusunda gerçekte iktidarda bir baş karışıklığı ya da ne yapacağını bilmeyen bir yapı var üzere görünmektedir. Konut kredileri düzenlemeleri üzere birtakım uygulamalara bakınca kredi genişlemesini istiyormuş üzere görünüyor. Öte yandan ticari kredilerdeki genişlemeye yönelik önleyici birtakım düzenlemeler yapılıyor. Fakat önümüzdeki seçim devrini ve iktidarın geçmişte kredi genişlemesi yoluyla yapay refah artırıcı düzenlemelerini düşünürsek önümüzdeki periyotta de bu uygulamanın artarak devam edeceğini söyleyebiliriz. Bu uygulama halkta ve firmalarda süreksiz bir rahatlama sağlarken ülke iktisadına daima yeni meseleler yumağı eklemekte. Zira bankalar açısından bakarsak kredi kullandırma istikametindeki baskılar kredi kullandırımında bankaların seçiciliğini azaltmaktadır. Bu ise daha sonraki devirlerde kredi geri dönüşlerinde ıstırap yaratmaktadır. İktisadın geneli açısından ise talebi artırıcı bu uygulamalar enflasyonu da olumsuz etkilemektedir.
Konut kredileri düzenlemeleri özelinde mevzuya bakacak olursak bu uygulamaların konut satışlarını çok etkilemesini de beklemek hayalcilik olabilir. Şu anda ortalama gelire sahip bir kişinin bilhassa büyük kentlerde konut alması imkansız hale gelmiştir. Bu uygulamalar daha çok geliri yüksek ve esasen faizler düşmese de konut alabilecek şahıslar için avantaj sağlamaktadır. Hasebiyle toplumun geneline avantaj sağlaması beklenmemelidir. Ayrıyeten aslında çok artmış olan konut fiyatlarını daha da yükselttiği unutulmamalıdır. Hasebiyle yeni uygulamanın hangi emelle başlatıldığını tam olarak anlamak da mümkün değildir.
SİYASETSİZLİK POLİTİKA OLDU
– Şu anda uygulanan bir Maliye siyasetinden bahsedebilir miyiz?
Siyasetsizliğin da bir siyaset olduğunu kabul edersek bir maliye siyaseti vardır. Lakin bunun dışında söylemi çok olan fakat uygulama tarafında desteklendiğini gördüğümüz net bir siyaset yoktur. Enflasyona dayalı gelir artırılmaya çalışıldığı açıktır. Her zamanki üzere direkt vergiler yerine enflasyonu direkt etkileyen dolaylı vergilere yük verildiği de görülmektedir. Sarfiyat tarafına baktığımızda giderek artacak olan DİBS faiz sarfiyatları, kur muhafazalı mevduat ödemeleri, garantili projelere yönelik ödemeler ve seçim ortamının getireceği sarfiyatlar ile bütçe masraf artışlarının önümüzdeki devirde çok yüksek olacağını söyleyebiliriz. Buna bağlı bütçede kıymetli açıklar yaşanacağı da beklenen bir durumdur. Lakin bu açığın nereye varacağını kestirmek zordur. Münasebetiyle maliye tarafı önümüzdeki periyotta enflasyonu körükleyen en kıymetli makroekonomik sıkıntılarımızdan biri olmaya en güçlü adaylardan biridir.
DURUM VAHİM
– “2022 Yılı “Yoksulluk ve İflaslar Yılı” olarak tarihe geçecek…” diyorsunuz, biraz açabilir misiniz, yoksulluğun boyutu nereye varacak, gelirler eriyor, her gün artırımlar, artan faturaları düşününce yurttaşı nasıl günler bekliyor? İflaslar hangi bölümlerde ağırlaşacak?
Bugün sıradan fiyatlı vatandaşın enflasyonunun, açıklanan enflasyonun çok üzerinde olduğu bir gerçektir. Buna rağmen 2022 fiyat artışları ise hem kamuda hem de özel kesimde enflasyonun çok gerisinde kalmıştır. Bu durumda alım gücünün tüm fiyatlı kesimde önemli oranda düştüğü bir gerçektir. Bunun ötesinde ise taban fiyatlı kesim ve çok düşük maaş alan emekli kümesinin durumu daha da vahimdir. Taban fiyatın açlık sonunun altında kalması bunun en değerli göstergesidir. Enflasyonun denetim edilemez biçimde arttığını düşünürsek bu durumun önümüzdeki periyotta daha da kötüleşeceği görülmektedir.
Firmalar açısından ise bugün elinde nakit olan hane halklarının fiyat artışlarından etkilenmemek üzere mal alımına yönelmelerine bağlı bir iç canlılık vardır. Yeniden ihracatta da artış sağlanmaktadır. Lakin söylediğimiz üzere bireylerin giderek alım gücünün düşmesi bir mühlet sonra satışları düşürecektir ve hakikaten bunun başladığına dair işaretler de görülmektedir. İkinci olarak yaşadığımız yüksek enflasyon devrinde firmaların finansal olarak ne durumda olduğu şimdi tam bilinememektedir. Hatta birden fazla firmanın finansal durumunu kendisinin de tam kestiremediğini söylemek yanlış olmayacaktır. Firmalar eser fiyatlamalarını bile meçhul ortamda şuurlu yapamamaktadır. Bu faktörlerle bir müddet sonra pek çok firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan güç duruma düşmesi kaçınılmaz olacaktır.
6 AYDIR İKTİSAT SAVRULUYOR
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları nelerdir, tahlil için atılması gereken adımlar hangileri?
Şu ana kadar konuştuğumuz bahisler aslında ekonomimizin meselelerinin kıymetli bir kısmıdır. Lakin hepsini bir ortaya getirirsek temel sorun Ülkemizin genel ekonomik yapısında önemli sıkıntılar olduğunun iktisat idaresince kabul edilmemesidir. Meseleleri farklı kaynaklara bağlayarak, küçük ve süreksiz meselelermiş üzere göstererek tahlile kavuşturamayacağımız açıktır. Problemleri çözecek olan seçilmiş iktidarlar ile onların oluşturduğu iktisattaki yönetici takımlardır. Sıkıntıların tahlili evvel meselelerin varlığını kabul etmekle başlar. Problemlerin varlığını kabul ederseniz ona yönelik önemli tedbirler alırsınız. İktisat idaresi maalesef sıkıntıları küçümsediği ve süreksiz gördüğü için önemli ve kalıcı tedbir almamaktadır. Bu ise problemlerimizi daha da büyütmektedir. Maalesef bilhassa 2010’lu yılların ikinci yarısında başlayan ekonomik geriye gidiş ve meselelerdeki büyüme, 2020’li yıllara geldiğimizde artmıştır. Pandemi ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere global iktisatların tümünü olumsuz etkileyen ögeler ise durumu daha da kötüleştirmektedir. Global seviyede artan enflasyon ve faiz oranları bizim için kıymetli birer tehdittir. Ülkemizdeki sermaye açığı ve buna bağlı dış kaynak muhtaçlığımız olduğu açıktır. Lakin dış kaynağa ulaşmak zorlaşmakta ve maliyeti giderek artmaktadır. Münasebetiyle ayrıntı tedbirlere girmeden temel yapılması gereken şey; Ülkenin içinde bulunduğu iktisadın problemlerinin önemli olduğunu kabul etmek ve hiçbir ekonomik temeli olmayan siyasetleri denemekten vazgeçerek genel kabul görmüş tedbirlere başvurmaktır. Ülkemiz son yıllarda ve bilhassa de son 6 ayda ekonomik olarak savrulmaktadır. Bu durum daha da işin içinden çıkılmaz hale gelmeden sonlandırılmalıdır.
FAİZ ORANI EN MEÇHUL HUSUS
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, faiz, cari açık ile ilgili öngörüleriniz neler, bu alanlarda ne cins riskler var?
Aslında şu anda içinde bulunduğumuz ekonomik durumun devamı geleceğe yönelik bir risk oluşturmaktadır. Yani ekonomik ortam bu haliyle bir sene daha birebir halde devam ederse geniş halk bölümleri ömürlerini nasıl sürdürür meçhuldür. Bunun yanında gelecek sene seçim olacağını düşündüğümüzde bunun iktisada yansımalarının olması kaçınılmazdır. İktidarın daha evvelki uygulamalarına baktığımızda büyüme seçim nedeniyle düşük olmayacaktır ve işsizlik daha üstlere çıkmayabilir. Faiz oranı en meçhul husustur. Piyasa canlı tutulmaya ve kredi imkanları genişletilmeye çalışılacaktır. Buna bağlı olarak faiz oranları da düşük tutulmak istenecektir. Lakin global seviyede faiz oranlarının daha da üst çıkması ve sürdürülmeye çalışılan şu anki iktisat siyasetlerinin yürütülemez noktaya gelmesi durumunda faiz oranlarında bir artış yapılma mümkünlüğünü da unutmamak gerekir.
Enflasyonun üstte anlatılan hususlara bağlı olarak çok düşmeyeceği aşikardır. Ekonomiyi yapay bir biçimde canlı tutmaya çalışmanın en büyük bedeli enflasyonun tekrar yüksek seyretmesiyle ödenecektir. Cari açık önümüzdeki periyodun en büyük sıkıntılarından biri olmaya devam edecek görünmektedir. Yılın birinci dört aylık datalarına nazaran dış ticaret açığı kıymetli seviyede artmıştır. Böylelikle yeni iktisat siyasetinin temel amaçlarından biri olan cari fazlaya dönme ve bu sayede kurları denetim etme ideolojisi bugünden çökmüştür. Önümüzdeki devirde iktisattaki canlılığı arttırma taraflı siyasetlerin devam ettirileceği düşünülürse dış ticaret açığının daha da artması kaçınılmazdır. Turizm gelirlerinin seviyesi bu açığı kapatacak ölçüde olmayacaktır. İzlenen siyasetlere nazaran yabancı sermaye girişinin yok denecek kadar az olacağı da görülmektedir. Münasebetiyle cari açık önümüzdeki devrin kritik problemlerinden biri olacaktır.
Sonuçta önümüzdeki periyot hepimiz için çok da ümit vaat etmemekte, sıkıntıların daha da artacağı görünmektedir.
